فهرستگان نسخه‌هاي خطي ايران (فنخا)
«فهرستگان نسخه‌هاي خطي ايران» با نام تلخيصي «فنخا»، فهرست مشتركي است شامل تمامي اطلاعاتي كه در باره نسخه‌هاي خطي ايران، از آغاز فهرست‌نگاري در ايران از سال 1305 ش / 1344ق / 1926م تا نيمه اول سال 1390 ش/ 1431 ق / 2011 م، در قالب فهرست‌ها يا ضمن مجموعه‌ها، مجلات يا تك‌نگاري‌ها منتشر شده است يا اطلاعاتي از آنها به هر نحو به دست ما رسيده است. اين مجموعه فقط مشتمل بر اطلاعات نسخه‌هاي خطي يا عكسي است كه در ايران موجود است و شامل نسخه‌هاي خطي ديگر كشورها يا نسخه‌هايي كه احتمالاً از ايران خارج شده، نمي‌شود. اين اطلاعات از ميان بيش از 500 جلد فهرست مفصل يا مختصر بيرون كشيده شده و با ساماندهي جديد و تنظيمي فني براي تسهيل در دستيابي به اطلاعات آنها تدوين گرديده است. در اين مجموعه، بيش از 325000 عنوان نسخه در ذيل حدود 100000 عنوان كتاب (اثر) معرفي شده است. گرچه هنوز تعداد بسياري از نسخه‌هاي خطي موجود ايران در گمنامي به سر مي‌برد و فهرست يا اطلاعاتي از آنها منتشر نشده است، ولي همين مقدار اطلاعات نشريافته نشان مي‌دهد كه ايران در صدر كشورهايي است كه به معرفي نسخه‌هاي خطي پرداخته‌اند. «فنخا» حاصل تلاش گسترده و افتخارآفرين بيش از يك‌صد نفر از فهرست‌نگاران ايران در طول حدود 90 سال است كه در مجموعه‌اي سامان‌يافته عرضه شده است.
اطلاعات در «فنخا» به‌گونه‌اي انتخاب و كنار هم چيده شده كه اولا مستند و داراي مآخذ مشخص باشد، ثانياً، به‌گونه‌اي باشد كه امكان ارزيابي و داوري را براي مراجعه‌كننده فراهم كند، ثالثاً، اطلاعات ريز و درشتي كه فهرست‌نگاران فراهم‌آورده‌اند و مي‌تواند به‌گونه‌اي مورد استفاده برخي پژوهشگران قرار گيرد، ناديده گرفته نشود، رابعاً، در جاسازي اطلاعات، يكدستي و همگوني رعايت شود. اگر اين قواعد، در مورد برخي از اطلاعات «فنخا» رعايت‌نشده بدان دليل است كه يا اطلاعات كاملي وجود نداشته و گزارش‌ها ناقص بوده است يا اين كه اطلاعات مشابه آن در اين مجموعه اندك بوده است.
جمع‌آوري، آماده‌سازي و ساماندهي اين اطلاعات بيش از يك دهه به طول انجاميد كه با همكاري پژوهشگران مؤسسه فرهنگي ــ پژوهشي الجواد در 45 جلد منتشر گرديده است.
شاكله اطلاعات فنخا
اطلاعات ارائه شده در فنخا در دو دسته اطلاعات كتاب‌شناسي و اطلاعات نسخه‌شناسي ارائه مي‌شوند.
الف ــ اطلاعات كتاب‌شناسي
1. نام مستند كتاب همراه با صورت‌هاي ديگر ثبت نام كتاب در منابع
2. موضوع و زبان اثر
3. آوانگاري نام كتاب براي دانستن تلفظ صحيح آن
4. نام مستند مؤلف همراه با تاريخ تولد و وفات وي
5. آوانگاري نام مؤلف براي دانستن تلفظ صحيح آن
6. اطلاعات مربوط به آثار پيشيني كه اثر مورد نظر گونه‌اي رابطه با آنها دارد، مثلاً شرح، ترجمه يا رديه‌اي بر آنهاست
7. نام افرادي كه به‌گونه‌اي در شكل‌گيري اثر دخيل بوده‌اند، مثلاً اثر به دستور آنها نگاشته شده يا به آنها اهداء شده است
8. تاريخ و محل تأليف اثر
9. توصيفي مختصر از محتواي اثر، تعداد فصول و ابواب آن و عناوين آنها، ويژگي‌هاي خاص اثر و …
10. آغاز و انجام اثر
11. اطلاعات مربوط به چاپ اثر
12. برخي از منابع و مصادري كه حاوي اطلاعاتي در خصوص اثر يا مؤلف آن هستند
13. اطلاعات آثاري كه پس از اثر مورد نظر تأليف شده‌اند و گونه‌اي نسبت با آن دارند، مثلاً شرح، ترجمه يا رديه‌اي بر آن هستند.
پس از اطلاعات كتاب‌شناسي اثر، معرفي نسخه‌هاي موجود از اثر در ايران آغاز مي‌شود.
ب- اطلاعات نسخه‌شناسي
1. شهر و كتابخانه‌اي كه نسخه در آن نگهداري مي‌شود، همراه با شماره بازيابي نسخه در آن كتابخانه
2. آغاز و انجام نسخه
3. اطلاعات مربوط به مباحث مندرج در نسخه و اين‌كه نسخه مورد نظر چه مقدار از كل كتاب را شامل است و گزارش افتادگي‌هاي احتمالي در نسخه
4. نوع خط نسخه
5. نام كاتب نسخه همراه با تاريخ و محل كتابت نسخه، همچنين نام كسي كه نسخه به دستور او يا براي او كتابت شده است
6. اطلاعات مربوط به شكل ظاهري نسخه و تزيينات مندرج در آن
7. گزارش نوشته‌هايي كه علاوه بر متن اثر در نسخه درج شده‌اند و نشان‌گر تاريخچه‌اي هستند كه نسخه از سر گذرانده است از جمله مصحح بودن، حاشيه داشتن، نام كساني كه نسخه را در تملك خود داشته‌اند، مهرهايي كه بر نسخه ديده مي شود، اطلاعات مربوط به وقف يا اهداء نسخه و نظاير آن.
8. اطلاعات مربوط به نوع كاغذ و جلد، تعداد صفحات نسخه و قطع آن
9. منبعي كه اطلاعات مربوط به نسخه از آن ذكر شده است
لازم به ذكر است كه منبع اصلي مورد استفاده در فنخا در كتاب‌شناسي و نسخه‌شناسي آثار، اطلاعاتي است كه فهرست‌نگاران به هنگام توصيف نسخه‌ها از آنها ارائه داده‌اند، لذا بسته به اين‌كه يك فهرست‌نگار در سبك كاري شخصي خود به ارائه چه ميزان از اطلاعات در خصوص نسخه‌ها اكتفا كرده باشد، اطلاعاتي كه از نسخه در فنخا ارائه شده است متفاوت است.
نمايه‌ها
اين مجموعه عظيم داراي 11 نمايه است تا حداكثر استفاده از اطلاعات فنخا را براي نيازهاي متنوع پژوهشگران تسهيل كند. اين نمايه‌ها 11 مجلد انتهایی این اثر را تشکیل می دهد. این نمايه‌هاي عبارتند از: نمايه مؤلفان، نمايه موضوعي، نمايه كاتبان، نمايه زبانها، نمايه واقفان، نمايه تأثيرگذاران در تأليف، نمايه محل‌هاي تاليف، نمايه محل‌هاي كتابت، نمايه نسخه‌هاي به خط مؤلف، نمايه اعلام (فقط اعلامي كه در ضمن توصيف‌ها آمده و در نمايه‌هاي ديگر به آنها پرداخته نشده)، نمايه اماكن.
جوایز
- اثر برگزیده در هجدهمین همایش کتاب سال حوزه، بهمن 1395
- اثر شایسته تقدیر در سی و چهارمین همایش کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، بهمن 1395
تهيه اثر
قيمت دوره 45 جلدی فنخا: 2470000 تومان
مراکز فروش دوره کامل:
مشهد: موسسه الجواد، تلفن: 32211107-051 و 09123792522
قم: کتابفروشی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، تلفن: 37739097–025
تهران: انتشارات توس، تلفن: 66461007-021
